Muzyka w obrzędach różnych wyznań – felieton
Festiwal Misteria Paschalia zgłębiał dotąd tradycje muzyczne związane z dwoma chrześcijańskimi wyznaniami: rzymsko-katolickim i luterańskim. W tym roku dołączy do nich chrześcijaństwo wschodnie z jego pełnym wokalnego przepychu, tak bardzo odrębnym światem dźwiękowym.
Każdy z tych obrządków posiada własne, sobie tylko właściwe zwyczaje, w których wyrażają się ich duch, teologiczne pryncypia, pojmowanie Boga i sacrum. Wszystkie te abstrakcyjne pojęcia dotyczące sfery ponadmaterialnej przekładają się na to, co postrzegalne zmysłami w modlitwach, gestach, strojach kapłanów, wystroju świątyń – w końcu też i w muzyce. Wszystkie te elementy stapiają się w całość w liturgii danego Kościoła. W niej wyraża się najpełniej specyfika każdego z wyznań, w niej najwyraźniej manifestują się podobieństwa i różnice między nimi. Nawet jeśli kwestią sporną jest jeden, pozornie drobny liturgiczny detal, to w oczach wyznawców może on urastać do problemu całkiem fundamentalnego. Wielkie znaczenie ma w liturgii muzyka i sposób jej wykorzystania nie tylko mówi wiele o upodobaniach estetycznych członków danego Kościoła lub jego duchownych, ale przede wszystkim o tym, jak rozumie się w nim związek muzyki z boskością.
Stosunek ten bywa bardzo ambiwalentny. W Kościele katolickim i luterańskim czas Wielkiego Postu – lub Czas Pasyjny, jak wolą go nazywać ewangelicy – był tempus clausum, czasem zakazanym. Milkły wówczas wszystkie instrumenty. Nawet organy miały pozostać nieme (z wyjątkiem trzeciej i czwartej niedzieli wielkopostnej). Dzisiaj w Kościele katolickim utrzymuje się, że w tym okresie organy powinny jedynie dyskretnie wspierać śpiew wiernych; preludia i postludia są wykluczone. W wielu kościołach luterańskich zakaz ten, dawno już przebrzmiały, nie jest z kolei utrzymywany wcale, nawet w częściowej postaci.
Widać tu nieufność z jaką, zwłaszcza w przeszłości, Kościoły traktowały muzykę, nawet tę najbardziej pobożną i służącą religijnym rozważaniom. Wyczuwano, szczególnie w grze instrumentalnej, element świeckiej rozrywki nielicującej z czasem ścisłej wstrzemięźliwości i pokuty. Trzeba pamiętać, że wszystkie te barokowe włoskie oratoria, których przez lata mogliśmy słuchać podczas Festiwalu Misteria Paschalia, nie były dziełami liturgicznymi. Ich moralne i teologiczne treści służyły pielęgnowaniu prywatnej pobożności poza uświęconym budynkiem kościoła. Dla niego pozostawały – mimo wszystkich cnót, jakie roztaczały wokół – zbyt światowe. Sytuacja paradoksalnie zmieniała się w Wielki Tydzień: katolicy mogli uczestniczyć w muzycznie bardzo bogatych ciemnych jutrzniach, ewangelicy zaś podczas wielkopiątkowego nabożeństwa usłyszeć oratorium pasyjne z pełną orkiestrą.
W kościołach obrządków wschodnich sytuacja wyglądała – i nadal wygląda – inaczej. W nich nigdy nie przyjęły się organy ani żaden inny instrument towarzyszący śpiewom liturgicznym. I jakkolwiek wpływy muzyki zachodniej są w nich słyszalne, to jednak ich wchłanianie było procesem długotrwałym i napotykającym wiele oporów. Urodzony w 1751 roku Dmitrij Bortnianski jako pierwszy dopiero wprowadził fugę do śpiewu cerkiewnego. Innowacja ta nie spotkała się z wielkim entuzjazmem. Inni kompozytorzy poniechali jej i długo nie podejmowali podobnych prób. Kolejny był Czajkowski, ale i w jego kompozycjach religijnych fuga pojawiła się tylko raz, pozostając odosobnionym przypadkiem. Liturgia wschodnia pielęgnowała swoją „wspaniałą izolację” i do dziś przy niej wiernie trwa. Jej muzyka jest muzyką ludzkiego głosu, bezpośrednim nawoływaniem człowieka do Boga. Śpiew nigdy nie był zakazany podczas Wielkiego Postu – ani w kościele grekokatolickim, ani prawosławnym. Pozostawał nadzwyczaj ważną częścią liturgii i nigdy nie przestał być żywym wyznaniem wiary wschodnich chrześcijan. Jest częścią wielkiego dziedzictwa, dla wielu z nas zupełnie obcego, które Festiwal Misteria Paschalia będzie chciał uczynić bardziej dostępnym i zrozumiałym, podobnie jak zrobił to z kantatami, oratoriami i pasjami dawnych – zachodnich – mistrzów.
Więcej aktualności

Rozpoczynamy 20. Festiwal Misteria Paschalia
Rozpoczynamy jubileuszową edycję Festiwalu Misteria Paschalia! W nadchodzących dwóch tygodniach będziemy świętować prawie dwie dekady wyjątkowej tradycji, muzyki i wspaniałych, trwałych relacji, jakie w tym czasie wypracowaliśmy. Choć myślami wychodzimy już w przyszłość i planujemy kolejne dekady festiwalu, chcemy również na chwilę przystanąć i spojrzeć w przeszłość. Zapraszamy też Państwa w podróż przez historię Misteria […]
czytaj więcej
Festiwal Misteria Paschalia już w tym tygodniu!
Już jutro wystartuje jubileuszowa edycja festiwalu muzyki dawnej, który od niemal dwóch dekad towarzyszy obchodom Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy w Krakowie – Misteria Paschalia! Ostatnie bilety na koncerty dostępne są jeszcze na stronie KBF: Bilety. Jakie utwory i jakich artystów usłyszymy w tym roku? Sprawdźmy! Misteria Paschalia pozwalają nam nie tylko słuchać muzyki w wykonaniu […]
czytaj więcej
Poznaj artystów 20.edycji!
Festiwal Misteria Paschalia towarzyszyć będzie obchodom Wielkiego Tygodnia w Krakowie już po raz dwudziesty. Te dwie dekady były czasem tworzenia i umacniania relacji, przyjaźni oraz tradycji. Do uczestnictwa w nich zaproszony jest każdy, kto chce w wyjątkowy sposób świętować ten szczególny, wiosenny czas i poznawać piękno dawnej muzyki. Misteria Paschalia to festiwal nieustannej zmiany, ewolucji […]
czytaj więcej
Muzyka w obrzędach różnych wyznań – felieton
Festiwal Misteria Paschalia zgłębiał dotąd tradycje muzyczne związane z dwoma chrześcijańskimi wyznaniami: rzymsko-katolickim i luterańskim. W tym roku dołączy do nich chrześcijaństwo wschodnie z jego pełnym wokalnego przepychu, tak bardzo odrębnym światem dźwiękowym. Każdy z tych obrządków posiada własne, sobie tylko właściwe zwyczaje, w których wyrażają się ich duch, teologiczne pryncypia, pojmowanie Boga i sacrum. […]
czytaj więcej
Poznaj program wydarzeń towarzyszących Misteria Paschalia 2023
Już za niecałe dwa miesiące będziemy świętować jubileuszową, dwudziestą edycję Misteria Paschalia. Znamy już główne punkty festiwalu – bilety na koncerty są dostępne na KBF: Bilety. Nadszedł czas, by przedstawić program wydarzeń towarzyszących. Czy wiesz, że krakowskie pomniki, fontanny, ornamenty i ogrody kryją wiele muzycznych tajemnic? …że w Pałacu Biskupa Erazma Ciołka, oddziale Muzeum Narodowego […]
czytaj więcej
Jubileuszowa edycja Misteria Paschalia! Poznaj program | 4–16 kwietnia 2023
W nadchodzącym roku czeka nas wyjątkowa, 20. edycja Misteria Paschalia. Będzie ona okazją do wspomnieniowej podróży w przeszłość. Program skoncentruje się na celebracji historii festiwalu, jego wkładu w rozwój sektora muzyki dawnej w Polsce oraz niezwykłych więzi, które w tym czasie powstały. A więc świętujemy! Przede wszystkim poprzez muzykę. Proponujemy wybór wybitnych dzieł znakomitych kompozytorów, […]
czytaj więcej
19. Festiwal Misteria Paschalia: o lęku i konformizmie
Na Festiwalu Misteria Paschalia posłuchamy oratoriów oświetlających z różnych punktów widzenia wydarzenia Wielkiego Piątku. Gesù Cristo negato da Pietro i Passio secundum Johannem jak dwa reflektory kierują naszą uwagę ku różnym punktom historii pasji Chrystusa. Martyna Pastuszka, dyrektorka rezydentka festiwalu, chce, abyśmy spróbowali je odnieść do własnych doświadczeń i w biblijnej opowieści dostrzegli – tak […]
czytaj więcej
19. Festiwal Misteria Paschalia: droga przemiany
Dwa pierwsze koncerty Festiwalu Misteria Paschalia związane są z czasem przygotowania i oczyszczenia, jaki poprzedza wydarzenia Triduum Paschalnego. Martyna Pastuszka, dyrektorka rezydentka festiwalu, ułożyła jego program tak, by opowiadał historię duchowej i psychologicznej drogi przemiany, inspirowaną ewangeliczną opowieścią o ostatnich dniach ziemskiej działalności, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa. Wielki Wtorek i Środa to dni oczekiwania na nieuniknione, kiedy jednocześnie z […]
czytaj więcej
Dzień Muzyki Dawnej – Anacronía
Pierwszy dzień wiosny już od wielu lat kojarzy się ze świętem muzyki dawnej. Nie inaczej będzie w tym roku. Wspólnie z Europejską Siecią Muzyki Dawnej REMA zapraszamy do świętowania i słuchania europejskiej muzyki średniowiecza, renesansu i baroku, również na żywo. Z okazji „Early Music Day” już 21 marca w Pałacu Potockich zespół Anacronía spróbuje przenieść […]
czytaj więcej