19. Festiwal Misteria Paschalia: o lęku i konformizmie
Na Festiwalu Misteria Paschalia posłuchamy oratoriów oświetlających z różnych punktów widzenia wydarzenia Wielkiego Piątku. Gesù Cristo negato da Pietro i Passio secundum Johannem jak dwa reflektory kierują naszą uwagę ku różnym punktom historii pasji Chrystusa. Martyna Pastuszka, dyrektorka rezydentka festiwalu, chce, abyśmy spróbowali je odnieść do własnych doświadczeń i w biblijnej opowieści dostrzegli – tak często ignorowany – ludzki aspekt.
Oba dzieła odnoszą się do tych samych wydarzeń, skupiają się jednak na przedstawieniu skrajnie różnych postaw. Pierwsze mówi o lęku i konformizmie, drugie – o odwadze i bezkompromisowości, ale też o odrzuceniu, okrucieństwie i wielkiej traumie uobecnionych w opowieści o skazaniu, upokorzeniu i śmierci Chrystusa.
Autor Gesù Cristo negato da Pietro Johann Joseph Fux zapamiętany został przede wszystkim jako teoretyk: autor podręcznika kontrapunktu. W jego utworze nie ma jednak śladu akademickiego chłodu. Fux miał talent dramaturgiczny i w Gesù Cristo… jest to doskonale widoczne. Alegoryczne postaci śpiewają tu arie jak gdyby wyjęte wprost z włoskich oper, melodyjne i zmysłowe. Nie jest to przypadek. W Wielkim Poście zamykały się teatry, ale nawykła do przedstawień operowych publiczność żądała w zamian utworów, które – choć pozbawione inscenizacji – pod względem języka muzycznego, pełnego kontrastów i wokalnej wirtuozerii, nie ustępowały w niczym ich ulubionym widowiskom. W czasach dojrzałego baroku oratorium spełniało nieco dwuznaczną rolę: niemal nie różniąc się od opery, udawało całkiem odrębny gatunek, by korzystać z przywilejów dzieła religijnego. Kompozytorzy żonglowali muzyką – z kościoła do teatru i z powrotem. Do świeckiej arii dopisywano nowy, pobożny tekst bądź na odwrót: muzykę religijną zaopatrywano w tekst niemający nic wspólnego z kultem. Robił tak nawet Bach, nie wspominając o Handlu, który przez całe życie mieszał te dwa porządki. U Fuxa alegoryczne postaci spierają się w teologicznej dyspucie o gest zaparcia się Piotra – jeden z najbardziej dojmujących psychologicznie fragmentów Ewangelii. Poznajemy w nim apostoła jako zwykłego człowieka: działającego pod presją, w sytuacji zagrożenia, niepewnego, panikującego, drżącego o własne życie, obawiającego się pogardy i wykluczenia. Lęk zwycięża, ale publiczne wyrzeknięcie się mistrza i przyjaciela pogrąża go przede wszystkim we własnych oczach. Niezwykły utwór Fuxa wykona jego odkrywca i autor współczesnej premiery Gunar Letzbor – ekspresjonista wśród barokowych skrzypków, poszukiwacz i promotor zapomnianej środkowoeuropejskiej muzyki barokowej – wraz ze swoim zespołem Ars Antiqua Austria.
Pasja, czyli oratorium poświęcone męce i śmierci Jezusa, jako gatunek szczególnie bujnie rozkwitła w kręgu luterańskim, pasje katolickie są rzadsze i skromniejsze po względem rozmiaru i formy. Nie oznacza to jednak, że i wśród nich nie ma arcydzieł. Jednym z nich jest z pewnością Passio secundum Johannem – Pasja według św. Jana Alessandra Scarlattiego. Różni się ona niemal pod każdym względem od wielkich dramatycznych pasji Bachowskich. Jest niedługa, zwarta, pozbawiona arii, a przy tym pełna surowej głębi i szlachetnego patosu. Tak różna od oper Scarlattiego, przysparzała problemów z datowaniem. Nowe odkrycia wskazały, że prawdopodobnie została skomponowana w 1685 roku przez 25-letniego kompozytora. Trudno o większy kontrast pomiędzy stylem jego późnych utworów, a tego młodzieńczego dzieła, osadzonego jeszcze silnie w XVII wieku – czasach muzyki bardziej powściągliwej, skupionej na słowie, jego sensie i dramatycznym wyrazie o wiele silniej niż na popisie śpiewaka. A słowo jest tu istotne, bo libretto to tekst zaczerpnięty dosłownie z Ewangelii według św. Jana, bez żadnych poetyckich dodatków. Leonardo García Alarcón, który poprowadzi zespoły Cappella Mediterranea i Choeur de Chambre de Namur, postanowił natomiast rozbudować Passio o sześć Responsori per la Settimana Santa (Responsoriów na Wielki Tydzień), również pióra Scarlattiego, umieszczając je w najistotniejszych momentach akcji. Zawieszają one tok wydarzeń, by odnieść się do nich w refleksyjny sposób, pełnią zatem tę samą funkcję, co chorały i arie w pasjach protestanckich.
Dla KBF Krzysztof Dix
Więcej aktualności

Rozpoczynają się Misteria Paschalia 2025!
Osiem dni, dziesięć wyjątkowych lokalizacji i kilkadziesiąt wydarzeń artystycznych w Krakowie, Tyńcu i Wieliczce od 13 do 20 kwietnia 2025 roku – tak prezentuje się tegoroczna, 22. edycja Festiwalu Misteria Paschalia, jednego z najważniejszych europejskich festiwali muzyki dawnej. Pod kierownictwem artystycznym Vincenta Dumestre’a odbiorcy doświadczą wyjątkowej podróży przez muzykę dawnych wieków, pełną zarówno uznanych arcydzieł, […]
czytaj więcej
Wyjątkowa wystawa instrumentów dętych na Festiwalu Misteria Paschalia 2025
Ponad 100 eksponatów, koncerty, wykłady i specjalistyczne warsztaty – tak będą wyglądać Winds Days!, czyli cztery niezwykłe dni (13–16 kwietnia) poświęcone historycznym instrumentom dętym, które odbywają się w ramach Festiwalu Misteria Paschalia. Wystawa w Pałacu Potockich będzie prawdziwą gratką dla miłośników muzyki dawnej. Zaprezentowane zostaną unikatowe instrumenty pochodzące zarówno z prywatnych kolekcji, jak i z […]
czytaj więcej
Wawelskie misterium: In motu – wyjątkowe spotkanie muzyki, tańca i historii
Zwiedzający historyczne komnaty Zamku Królewskiego na Wawelu staną się świadkami niezwykłego widowiska. Wawelskie misterium: In motu – wydarzenie łączące w sobie muzykę dawną, barokowy taniec i majestat królewskich wnętrz – odbędzie się 16 kwietnia w ramach tegorocznej edycji Festiwalu Misteria Paschalia. To unikatowa okazja, by doświadczyć sztuki w jej najbardziej autentycznej formie. Wydarzenie podzielone jest […]
czytaj więcej
Early Music Day 2025 – prolog Festiwalu Misteria Paschalia
Od dwunastu lat pierwszy dzień wiosny jest także Dniem Muzyki Dawnej. To data symboliczna i nieprzypadkowa: 21 marca urodził się Johann Sebastian Bach. Dlatego co roku właśnie w ten dzień świętujemy szczególnie, słuchając europejskiej muzyki średniowiecza, renesansu i baroku. W tym roku na celebrowanie Early Music Day zapraszamy do kościoła opactwa oo. Benedyktynów w Tyńcu. […]
czytaj więcej
Misteria Paschalia 2025 – ogłaszamy program!
Osiem dni, dziesięć wyjątkowych lokalizacji i kilkadziesiąt wydarzeń artystycznych w Krakowie, Tyńcu i Wieliczce od 13 do 20 kwietnia 2025 roku – tak prezentuje się tegoroczna, 22. edycja Festiwalu Misteria Paschalia, jednego z najważniejszych europejskich festiwali muzyki dawnej. Pod kierownictwem artystycznym Vincenta Dumestre’a odbiorcy doświadczą wyjątkowej podróży przez muzykę dawnych wieków, pełną zarówno uznanych arcydzieł, […]
czytaj więcej
Misteria Paschalia 2024 – festiwal już trwa!
Osiem dni, dziesięć lokalizacji, kilkadziesiąt wydarzeń… W tym roku kierownictwo artystyczne nad festiwalem Misteria Paschalia objął dobrze znany krakowskiej publiczności Vincent Dumestre – założyciel, dyrektor artystyczny i dyrygent zespołu Le Poème Harmonique, którego koncerty od wielu lat są szczególnie wyczekiwane przez słuchaczy. Od ponad dwóch dekad okres Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy to w Krakowie czas, […]
czytaj więcej
Misteria Paschalia na antenie Dwójki i Radia Kraków Kultura
Festiwal muzyki dawnej Misteria Paschalia tradycyjnie zagości na antenie Polskiego Radia. Wybrane koncerty zaplanowane w ramach tegorocznej edycji wydarzenia usłyszymy na antenie Dwójki oraz Radia Kraków Kultura. Trzech koncertów będzie można wysłuchać na żywo, a cztery kolejne zostaną wyemitowane w późniejszym terminie. Wszystkich, którzy nie mogą dotrzeć do wspaniałych przestrzeni festiwalowych, zachęcamy do spędzenia czasu […]
czytaj więcej
Kraków świętuje Early Music Day!
Jak co roku Kraków przyłącza się do świętowania Early Music Day. Dnia Muzyki Dawnej został ustanowiony w 2013 przez organizację REMA w celu promowania muzyki czasów średniowiecza, renesansu i baroku wśród szerokiej publiczności. Early Music Day odbywa się corocznie 21 marca – w rocznicę urodzin Johanna Sebastiana Bacha. W Krakowie koncerty w ramach Early Music […]
czytaj więcej
Keybord Days – zgłoś się do udziału w masterclasess i warsztatach improwizacji!
Keyboard Days, czyli trzydniowe święto instrumentów klawiszowych, to nie tylko wystawa i recitale, lecz również masterclasses, warsztaty improwizacji i panele. Wydarzenia te tworzą pasmo edukacyjne Festiwalu Misteria Paschalia. Masterclasses, które poprowadzą wirtuozi klawesynu: Jean-Luc Ho, Justin Taylor i Pierre Hantaï, skierowane są do studentów i absolwentów wyższych uczelni muzycznych w Polsce i za granicą, którzy […]
czytaj więcej